Η Νάξος το πιο μεγάλο νησί των Κυκλάδων έχει μία συνεχή κατοίκηση από 5η Χιλιετία Π.Χ. μέχρι και σήμερα. Στην πολυποίκιλη ιστορία της οι μύθοι και η πραγματικότητα συνεχώς εμπλέκονται σε μία έξαρση μυστηρίου και φαντασίας, διατηρώντας ταυτόχρονα αμείωτη την επιθυμία μας για τη γνώση και κατανόηση του τρόπου ζωής των προγόνων μας. Ευτυχώς, πολλά είναι τα απομεινάρια όλων των περιόδων, τα οποία καθιστούν εύκολη για μας τη μελέτη και διείσδυση στη ζωή τους.
Ο Διόνυσος, η Σεμέλη, ο Θησέας, η Αριάδνη, νύμφες, Νηρηίδες, τύραννοι, κατακτητές, πειρατές, άρχοντες, αγρότες και χωρικοί έχουν αφήσει διάσπαρτα τα ίχνη τους σε ολόκληρο το νησί, που υψώνεται επιβλητικό καταμεσής του Αιγαίου Πελάγους.
Η μυθολογία κατέχει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού της Νάξου. Με ανεξίτηλα χρώματα είναι υφασμένες στη μνήμη και στο χρόνο οι μορφές του Διονύσου, του Δία, του Απόλλωνα, της Αριάδνης, της Δήμητρας, όπου εξιτάρουν κάθε στιγμή τη φαντασία και το ενδιαφέρον μας.
Οι “Αξιώτες ή Αξώτες ή Νάξιοι’’ όπως και άλλοι πληθυσμοί, ήταν άνθρωποι με βαθιά πίστη οι οποίοι έψαχναν απαντήσεις στα ανεξήγητα. Με τη ναυσιπλοΐα είχαν τη δυνατότητα να επικοινωνούν με άλλες περιοχές του κόσμου και όπως είναι προφανές επηρεάστηκαν πολιτιστικά, γεγονός που αποδεικνύεται από όμοια ευρήματα που βρέθηκαν σε απομακρυσμένες περιοχές, όπως είναι η χρυσή δισκοειδής πλάκα που βρέθηκε στη σπηλιά του Ζα και το πανομοιότυπό του σε μια περιοχή του Πόντου.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Νάξιοι δέχτηκαν με χαρά την παρουσία του θεού Διόνυσου του οποίου η πραγματική καταγωγή ήταν η Θράκη ή κατά άλλους κάποια Χώρα της Ανατολής.
 |
| Ο θεός Διόνυσος |
Ο Διόδωρος της Σικελίας (ιστορικός), λέει ότι οι Νάξιοι μυθογράφοι υποστηρίζουν ότι ο θεός Διόνυσος γεννήθηκε στη Νάξο, από την Σεμέλη, κόρη του Κάδμου, βασιλιά της Θήβας και από τον βασιλιά Αστέριο (θεωρώντας πάντα πατέρα του τον Δία).
Ο Δίας ανέθεσε την ανατροφή του Διονύσου στις ναξιακές νύμφες Φιλία, Κλειδί και της Κορώνης, στη σπηλιά του Ζα ή κατά άλλους στο ‘Κακό Σπήλαιο’ της Κορώνου, όπου και βρέθηκε μία επιγραφή που λέει ‘Διόνυσος ο Δρυς’.
 |
| Σάτυροι |
 |
| Μαινάδες |
Ο Διόνυσος συνοδεύονταν από Σάτυρους και Μαινάδες (γυναίκες), όπου χόρευαν όλοι μαζί φτάνοντας πολλές φορές σε έκσταση, πίνοντας το γλυκό κρασί του νησιού. Ο Διόνυσος, που προσωποποιούσε τη χαρά και τη διασκέδαση, θέλοντας να δείξει την αγάπη του για τη Νάξο έδωσε ευφορία στα χώματά της και στην καλλιέργεια των αμπελιών. Έτσι οι Νάξιοι παράγουν εδώ και αιώνες άριστης ποιότητας οίνους.
 |
| Ύρια |
 |
| Ύρια |
Από ευγνωμοσύνη και αγάπη προς το θεό, που τους έφερε το κέφι και τη διασκέδαση στη ζωή τους, οι Νάξιοι ίδρυσαν ναό για τη λατρεία του στα Ύρια.
Ο Πλούταρχος λέει πως είχαν καθιερώσει εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του «Τα Αρχαία Διονύσια», δύο φορές το χρόνο, κάνοντας αγώνες και θυσίες. Οι εορτασμοί γινόντουσαν ταυτόχρονα στη Χώρα, για τους αστούς και στα Ύρια, για τους χωρικούς της υπαίθρου. Η μία γιορτή γινόταν κατά την άνοιξη όπου έβγαιναν τα πρώτα φύλλα του αμπελιού όπου περιείχε παιχνίδια, διασκέδαση και τρελό ξεφάντωμα, ενώ το άλλο στο τέλος του χρόνου, το Φθινόπωρο με τον τρύγο και το πάτημα των σταφυλιών. Οι νέοι χόρευαν με στεφάνια στο κεφάλι τα οποία ήταν φτιαγμένα από κληματόβεργες, ενώ οι σάτυροι ήταν μεταμφιεσμένοι σε χορευτές. Λέγεται ότι το έθιμο των Απόκρεω με ‘μασκαράδες’ είναι κατάλοιπο της λατρείας του Διονύσου.
 |
| Ο Διόνυσος προσφέρει Βέρες στην Αριάδνη |
Ο πολύ γνωστός μύθος, του γάμου του Διονύσου με την Αριάδνη, είναι αποκλειστικά συνδεδεμένος με τη Νάξο. Σύμφωνα με το μύθο, όπως αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Θησέας, μετά την εξόντωση του Μινώταυρου με τη βοήθεια της Αριάδνης, κόρης του Μίνωα, απέπλευσε από την Κρήτη στην Αθήνα, παίρνοντας μαζί του την όμορφη κοπέλα. Λόγων μεγάλης θαλασσοταραχής αναγκάστηκαν να ρίξουν άγκυρα στη Νάξο στα λεγόμενα «Παλάτια» για να ξεκουραστούν. Η Αριάδνη βγήκε να δει το νησί και καθώς ήταν κουρασμένη αποκοιμήθηκε στην αμμουδιά. Ο Διόνυσος που είχε ήδη δει την Αριάδνη, την ερωτεύτηκε αμέσως και για να μην την χάσει, επισκέφθηκε το Θησέα στον ύπνο του και του είπε να φύγει χωρίς αυτήν. Αυτός αντέδρασε, αλλά ο θεός επέμενε, δηλώνοντας την υπεροχή του λόγω της θεϊκής του ιδιότητας. Φοβούμενος ο Θησέας τις συνέπειες της τιμωρίας του θεού, υποχρεώθηκε να φύγει. Στη συνέχεια ο Διόνυσος πήγε κοντά στην Αριάδνη και μόλις αυτή ξύπνησε τον είδε να στέκεται δίπλα της, λέγοντας λόγια αγάπης. Αμέσως τον ρώτησε για το Θησέα, αλλά εκείνος απάντησε ότι είχε φύγει, ενώ της έδωσε να πιει κρασί από ένα χρυσό κύπελλο και της προσέφερε ένα χρυσό στεφάνι, έργο του Ήφαιστου, με πολύτιμα Ινδικά πετράδια με τη μορφή εννέα αστεριών. Κατά άλλη πτυχή, το στεφάνι ήταν δώρο της Αφροδίτης και του Χρόνου για τους γάμους τους. Αναφέρεται, ότι ήταν τόσο λαμπρό ώστε οι θεοί το έβαλαν στον ουρανό να λάμπει πλάι στα άλλα αστέρια και το ονόμασαν αστερισμό της Αριάδνης. Όντας θυμωμένη η Αριάδνη με τον Θησέα, δέχθηκε την πρόταση του Διονύσου. Την πήρε στο βουνό Δρυός, στις μέρες μας ονομάζεται βουνό της Κορώνου. Από εκεί έφυγαν για τον Όλυμπο. Λέγεται επίσης ότι τα παιδιά του Διόνυσου και της Αριάδνης ήταν ο Στάφυλος και ο Οινίοπας. Οι παραλλαγές του μύθου της Αριάδνης και του Διονύσου είναι πολλές και έχουν σημαντικές διαφορές. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η Αριάδνη αυτοκτόνησε, πέφτοντας στη θάλασσα, μετά από πληροφορίες, ότι ο Θησέας την εγκατέλειψε. Άλλοι υποστηρίζουν ότι υπήρχαν δύο Αριάδνης. Ένας άλλος μύθος ισχυρίζεται ότι ο Θησέας έφυγε γιατί αγαπούσε την Αίγλη στην Αθήνα.
Ο Όμηρος σε ένα από τους μύθους του λέει ότι ο Διόνυσος κάποτε νοίκιασε ένα πλοίο από Τυρηνούς (Ετρούσκοι) ναυτικούς, επειδή ήθελε να επιστρέψει στη Νάξο. Those however, wanted to capture him. Εκείνοι όμως, θέλησαν να τον συλλάβουν. Ο Dionysus understood it and in order to rescue he gave them to drink wine and to get drunk. Διόνυσος το κατάλαβε και για να γλιτώσει τους έδωσε να πιούν κρασί και να μεθύσουν. Immediately an arbour climbed in the masts of the boat and branches filled with grapes. Αμέσως μία κληματαριά αναρριχήθηκε στα κατάρτια του πλοίου και κλαδιά γεμάτα με σταφύλια. The sailors, terrified by this sudden phenomenon, feared and felt into the sea, where at the same moment were transformed into dolphins. Οι ναύτες, τρομοκρατημένοι από αυτό το ξαφνικό φαινόμενο, φοβήθηκαν και έπεσαν στη θάλασσα, όπου την ίδια στιγμή μεταμορφώθηκαν σε δελφίνια
Ο Διόνυσος ήταν ο Θεός που λατρεύτηκε περισσότερο από τους άλλους Θεούς στη Νάξο.
 |
| Ο Δίας ερωτοτροπεί με την Ήρα |
Παρόλα αυτά, ο πατέρας των θεών, ο Δίας λατρευόταν επίσης στη Νάξο. Ο Αγλαοσθένης, ένας ιστορικός από τη Νάξο, λέει πως όταν ο Δίας ήταν παιδί απήχθη από την Κρήτη, από το Ιδαίον Άντρον (Ίδη), και μεταφέρθηκε στη Νάξο, προκειμένου να διασωθούν από τον πατέρα του Κρόνο. Μεγάλωσε στη σπηλιά του Ζα, όπου και είναι ένας από τους ναούς του. Εκεί μεγάλωσε και όταν ήταν έτοιμος πήγε να διεκδικήσει τη βασιλεία των θεών με εκστρατεία εναντίον των Τιτάνων. Στο Δία είχε αφιερωθεί μια πολύ μεγάλη έκταση στην πλαγιά του υψηλότερου βουνού της Νάξου «το Ζά», ένα ιερό τέμενος προς τιμήν του θεού, που ήταν το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο καθώς επίσης και καταφύγιο των βοσκών της περιοχής. Υπάρχουν δύο επιγραφές σε αυτούς τους βράχους κατά τον 4ο αιώνα Π.Χ., για να καθορίζουν, και να προστατεύουν το ναό οι οποίες γράφουν «ΟRΟS DΙΟS ΜILOSΙΟU» (βουνό του Δία του Μιλήσιου). Οι κάτοικοι της περιοχής που λάτρευαν το θεό, ντυμένοι με «μανδύες» φτιαγμένοι από δέρμα προβάτων, ανέβαιναν στην κορυφή του Ζα, τα καλοκαίρια, όταν είχε μεγάλη ξηρασία, προκειμένου να ζητήσουν από τον Θεό να στείλει δροσερούς ανέμους καθώς επίσης και για τη διάσωση ανθρώπων από την απελπισία της ζέστης.
 |
| Ο θεός Απόλλωνας |
Στη Νάξο επίσης λατρευόταν ο Απόλλων, ο θεός του φωτός και της μουσικής. Ήταν γιος του Δία και της Λητούς. Λητώ, λόγω της οργής και της δίωξης της από την Ήρα, σύζυγος του Δία. Η Λητώ προστατεύτηκε από τον Ποσειδώνα και μεταφέρθηκε με δελφίνι στη Δήλο, όπου γεννήθηκε ο Απόλλων και η Άρτεμις.
Ο Νίκος Κεφαλληνιάδης μας αναφέρει τρεις
περιοχές ως χώροι λατρείας του θεού. Στη Χώρα, όπου βρίσκεται η «Πορτάρα», η
επιβλητική τεράστια πύλη του ναού ανεγέρθηκε από τον τύραννο του νησιού,
Λύγδαμη, η οποία όμως ποτέ δεν τελείωσε, και η οποία στις μέρες μας φέρεται ως
το κύριο έμβλημα του νησιού. Στην Νάξο επίσης, σύμφωνα με μαρτυρία του
Στέφανου Βυζαντίου, υπάρχει μια πόλη με το όνομα Τραγέα (σήμερα Τραγαία), όπου
λατρεύεται ο θεός Απόλλων καθώς επίσης και στο βουνό του Απόλλωνα, υπάρχει μια
επιγραφή η οποία είναι χαραγμένη σε κατάλληλα διαμορφωμένο βράχο: «Ιερό Βουνό
του χωριού του Απόλλωνα». Στην
περιοχή αυτή, κοντά στο χώρο των αρχαίων λατομείων, βρισκόταν ένα ιερός
υπαίθριος χώρος όπως μαρτυρεί η παραπάνω επιγραφή του 3ου Π.Χ. αιώνα. Σήμερα σε
αυτή την περιοχή βρίσκεται ακόμα « Ο Κούρος του Απόλλωνα» (άγαλμα νεαρού), ένα
γιγαντιαίο άγαλμα του Γενειοφόρου Διονύσου, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα έχει
παρθεί από το ναό του στα Ύρια. Ένα δείγμα της λατρείας του είναι
ακόμα, το τεράστιο άγαλμα του θεού, που ήταν αφιερωμένο στο ναό της Δήλου από
Αξιώτες (Νάξιοι) με την επιγραφή "Απόλλων ο Νάξιος"
 |
| Κούρος θεού Απόλλωνα |
 |
| Κούρος Απόλλωνα |
Ένα ξεχωριστό μέρος στην καρδιά των ανθρώπων της Νάξου κατείχε η θεά Δήμητρα με την κόρη της Περσεφόνη. Η Δήμητρα ήταν η θεά της γονιμότητας και του εδάφους. Ο μύθος της μητέρας και της κόρης, η οποία απήχθη από τον Πλούτωνα (Άδη) και την έφερε στον Κάτω Κόσμο και έγινε η βασίλισσα του Άδη. Αυτή η μικρή ιστορία συμβολίζει τον κύκλο των εποχών στη Γή. Η θλίψη με το μαρασμό της φύσης το Φθινόπωρο και το Χειμώνα και τη χαρά με την αναγέννηση κατά την Άνοιξη και το Καλοκαίρι.
 |
| Θεά Δήμητρα |
Η σημαντική αυτή θεότητα, προστάτιδα των αγροτών και της γεωργίας,
τιμήθηκε και αγαπήθηκε πολύ από τον λαό της Νάξου, ο οποίος έχτισε ένα πολύ
όμορφο ναό προς τιμήν της, σε περίοπτη θέση, στην εύφορη πεδιάδας του «Βαζαίου»,
στην περιοχή του Σαγκρίου. Ο ερειπωμένος αυτός ναός
αναστηλώθηκε πρόσφατα με το ίδιο υλικό (μάρμαρο), το οποίο συλλέχτηκε από τη
γύρω περιοχή. Θεωρείται ως το
πιο σημαντικό και αντιπροσωπευτικό δείγμα αρχαίου ναού, πολύτιμο όχι μόνο για
τις πρόσθετες ιστορικές και κοινωνικές γνώσεις της Νάξου, αλλά και για την
κατανόηση της αρχαίας θρησκείας και λατρείας. Περιέχει σημαντικά αρχιτεκτονικά
στοιχεία, τα οποία συναντήσαμε αργότερα στην Παρθενώνα.
 |
| Ναός της θεάς Δήμητρας |
Ο Νίκος Κεφαλληνίδης, μας λέει ότι: ‘Η ελληνική μάνα του σιταριού είναι η Θεά Δήμητρα’. Οι πιστοί μετά τη συγκομιδή έκαναν γιορτή και δίπλα στο είδωλό της έβαζαν ένα σωρό από σιτάρι καθώς και μία ανθοδέσμη από παπαρούνες για να την τιμήσουν και να έχουν και τον επόμενο χρόνο καλή συγκομιδή.
Στη μυθολογία της Νάξου έχει αναφερθεί η παρουσία και η λατρεία άλλων θεών, ίσως λιγότερο σημαντικών. Τέτοια παραδείγματα, είναι η λατρεία του Άρη, στο βουνό Φανάρι που βρίσκεται ανάμεσα στ 'Απεράθου και το λεκανοπέδιο της Τραγέας. Πιθανολογείται ότι υπήρχε ένα ιερό τέμενος προς τιμήν του θεού, ύστερα από ανάκτηση μιας επιγραφής στα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, η οποία έγγραφε «Παρεκκλήσι του Άρη». Η παράδοση αναφέρει ότι, ο Άρης θεός του πολέμου, σκότωσε τον Άδωνη, τον εραστή της Αφροδίτης και οι γίγαντες Ώτος και Εφιάλτης (δίδυμοι γιοι του Ποσειδώνα), τον έκλεισαν για τιμωρία σε ένα βάζο για 13 μήνες. Αφότου αφέθηκε ελεύθερος κατέφυγε στη Νάξο και κρύφτηκε στη «Σιδερόπετρα», δηλαδή «στην πέτρα που τρώει το σίδερο», το γνωστό σε όλους μας Σμυρίγλι (ένα πάρα πολύ σκληρό είδος Σιδήρου. Οι γίγαντες, όπως ο μύθος λέει είχαν υπερφυσικές δυνάμεις, άκρως επικίνδυνες η οποίες μεγάλωναν καθώς μεγάλωναν σε ηλικία. Αυτοί απείλησαν να εκθρονίσουν τον Δία από τον Όλυμπο. Ο Δίας, για να τους αποφύγει τους έστειλε στη Νάξο να βρουν τη μητέρα τους, που είχε απαχθεί από Αξιώτες (Νάξιοι). Εκεί η Άρτεμης, με ένα τέχνασμά της έβαλε τον έναν να σκοτώσει τον άλλον. Οι κάτοικοι στο νησί τους λάτρευαν και τους τίμησαν σαν ήρωες. Οι εργαζόμενοι του λατομείου στο Φλεριό στις Μέλανες, τους χαρακτήρισαν ως προστάτες τους, λόγω της υπερβολικής ισχύος τους, η οποία απαιτούνται λόγω της δύσκολης και επικίνδυνης εργασίας που έπρεπε να κάνουν ώστε να διαχειρίζονται την πέτρα. Μια επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή και στις εκθέσεις που είναι αφιερωμένες στον Ώτο και Εφιάλτη μας οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα.
Ιεροί χώροι που βρέθηκαν σε σπήλαια και σε κορυφές βουνών, δείχνουν την λατρεία άλλων θεοτήτων. Στις Εγγαρές ένα αφιέρωμα στις Νύμφες, σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στο ναό, στο σπήλαιο της «Γέννησης» στους πρόποδες του «Καλού Όρους». Ανάλογη λατρεία υπήρχε στην «Παρθένο Παναγία Καλορίτσα", στο Δαμαριώνα και " Παναγιά Νυφιώτισσα», ένα μικρό εκκλησάκι στο σπήλαιο Αμελάθιου στο Τσικαλαριό. Ένα ολόιδιο ιερό υπήρχε και στο σπήλαιο της "Παναγίας της Σπηλιώτισσας», στο σημείο Αγιά.
 |
| Κούρος Μελάνων |
 |
| Σφίγγα |
Σχεδόν όλα τα μνημεία που χρονολογούνται από τον 8ο έως τον 3ο π.Χ. αιώνα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Ναξιώτες εργάτες των λατομείων εφάρμοσαν πρωτοποριακούς τρόπους στην αρχιτεκτονική και στην πλαστική τέχνη του αρχαϊκού πολιτισμού. Αρχίζοντας με την λάξευση των κούρων, τεράστια αγάλματα των ανθρώπινων μορφών, συνέχισαν με αμέτρητα διάσημα κυκλαδικά ειδώλια και τέλος είναι οι πρώτοι που θα δημιουργήσουν ένα άγαλμα Κόρης σε φυσικό μέγεθος γυναίκας. Είναι το περίφημο άγαλμα, αφιερωμένο από τους Νάξιους για το ιερό της Δήλου. Ήταν μια προσφορά, πιθανώς από ένα πλούσιο Νάξιο ηγεμόνα, τον Νικάνδρα, όπως λέει η επιγραφή της αφιέρωσης στην «Γυναίκα τοξότη», η οποία πέταξε το βέλος τόσο μακριά που εξαφανίστηκε από τον ορίζοντα. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η θηλυκή τοξότης ήταν θεά Άρτεμη. Ακόμη ένα έργο τέχνης είναι η Σφίγγα της Νάξου αφιερωμένη στο Ιερό των Δελφών και το "Πυροστιά των λιονταριών", στη Δήλο αλλά και αλλού.
Τέλος, για το σημερινό όνομα του νησιού, επικρατεί η αντίληψη ότι το όνομα Νάξος το έλαβε μετά τον Νάξο, τον βασιλιάς της Καρίας, μιας χώρας της Μικρά Ασίας, των οποίων οι κάτοικοι, οι Κάρες, έζησαν και σε αυτό το μέρος. Ωστόσο, κατά την ελληνική μυθολογία, ο Νάξος ήταν ο γιος του Απόλλωνα και Ακάλης, μιας κόρης του Μίνωα. Λέγεται επομένως, ότι το νησί πήρε το όνομά της από τον ίδιο, δείχνοντας έτσι τη σύνδεση του νησιού με το Μινωικό Πολιτισμό. Το πρώτο όνομα του νησιού ήταν «Στρογγυλή», έπειτα ονομάστηκε «Δία» και τέλος επικράτησε η ονομασία «Νάξος».
Categories:
Διηγήματα